Πριν αναφερθούμε στους τρόπους με τους οποίους αναγνωρίζεται δικαστικώς ή εκουσίως η πατρότητα ενός τέκνου είτε γεννημένου εντός γάμου, είτε γεννημένου εκτός γάμου, θα πρέπει να γίνει αναφορά στον τρόπο με τον οποίο θεμελιώνεται νομικά η πατρότητα. Αν και κατά τον Αστικό Κώδικα (ΑΚ) η συγγένεια του προσώπου με την μητέρα του και τους συγγενείς της συνάγεται από τη γέννηση, για τη θεμελίωση της συγγένειας με τον πατέρα του και τους συγγενείς αυτού απαιτείται είτε γάμος αυτού με τη μητέρα του, είτε δικαστική ή εκούσια αναγνώριση αυτού. Ειδικότερα:
- 1. Τεκμήριο καταγωγής από γάμο : Σύμφωνα με το άρθρο 1465 του ΑΚ το τέκνο που γεννήθηκε κατά τη διάρκεια του γάμου της μητέρας του ή μέσα σε τριακόσιες μέρες από τη λύση ή την ακύρωση του γάμου, τεκμαίρεται ότι έχει πατέρα τον σύζυγο της μητέρας. Αυτό είναι ένα μαχητό τεκμήριο πατρότητας το οποίο δύναται να ανατραπεί με άσκηση αγωγής για προσβολή πατρότητας (διαπλαστικό δικαίωμα). Για την προσβολή της πατρότητας και την ανατροπή του τεκμηρίου απαιτείται η ύπαρξη τόσο δικονομικών προϋποθέσεων (δικαιοπρακτική ικανότητα, νομιμοποίηση κλπ) με σημαντικότερη την τήρηση των εκ του νόμου ταχθεισών προθεσμιών για την προσβολή αυτής (άσκηση αγωγής για πατέρα εντός έτους από γνώση τοκετού και εντός πέντε ετών σε κάθε περίπτωση, για μητέρα εντός έτους από τοκετό ή εντός έξι μηνών αφού λύθηκε ή ακυρώθηκε ο γάμος κλπ) αλλά και ουσιαστικών (απόδειξη ότι η μητέρα δεν συνέλαβε πράγματι από τον σύζυγό της ή ότι κατά το κρίσιμο χρονικό διάστημα ήταν αδύνατο να συλλάβει απ’ αυτόν). Λόγοι αποκλεισμού δικαιώματος αποτελούν ο θάνατος παιδιού, εκτός αν είχε ήδη ασκηθεί η σχετική αγωγή, οπότε συνεχίζεται από κληρονόμο, ενώ αποκλείεται η προσβολή της πατρότητας για το σύζυγο και τους γονείς του, όταν έχει προηγηθεί αναγνώριση του τέκνου ή ο σύζυγος συγκατατέθηκε στη υποβολή της συζύγου στην τεχνητή γονιμοποίηση. Η απόφαση που θα εκδοθεί επί της ως άνω αγωγής προσβολής της πατρότητας, είναι διαπλαστική, ισχύει δηλαδή έναντι όλων.
- 2. Επιγενόμενος γάμος των γονέων : Σύμφωνα με το άρθρο 1473 του ΑΚ το τέκνο που γεννήθηκε χωρίς γάμο των γονέων του, έχει απέναντι σ’ αυτούς και τους συγγενείς τους ως προς όλα θέση τέκνου γεννημένου σε γάμο, εφόσον οι γονείς του παντρευτούν μεταγενέστερα και το τέκνο έχει αναγνωριστεί ή αναγνωρίζεται μετά την τέλεση του γάμου, εκούσια ή δικαστικά. Προσοχή πρέπει να δοθεί στο σημείο αυτό διότι ο επιγενόμενος γάμος δεν θεμελιώνει από μόνος του την πατρότητα. Πρέπει να αναγνωρισθεί είτε εκουσίως είτε δικαστικώς με τους κάτωθι τρόπους :
Εκούσια Αναγνώριση: Κατά την εκούσια αναγνώριση ο πατέρας μπορεί να αναγνωρίσει ως δικό του το τέκνο εφόσον συναινεί σ’ αυτό και η μητέρα. Αν η μητέρα έχει πεθάνει ή δεν έχει δικαιοπρακτική ικανότητα, η αναγνώριση γίνεται μόνο με τη δήλωση του πατέρα. Αν ο πατέρας έχει πεθάνει ή δεν έχει δικαιοπρακτική ικανότητα, η αναγνώριση μπορεί να γίνει από τους γονείς αυτού. Η αναγνώριση γίνεται με δήλωση ενώπιον Συμβολαιογράφου ή με διαθήκη. Επίσης και η συναίνεση της μητέρας πρέπει να παρέχεται με τον ίδιο τρόπο, ενώ αμφότερες οι δηλώσεις πρέπει να γίνονται αυτοπροσώπως, χωρίς αίρεση ή προθεσμία. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι δεν είναι δυνατή ανάκληση των δηλώσεων και οποιαδήποτε τέτοια είναι εκ του νόμου ανίσχυρη.
Η εκούσια αναγνώριση δύναται να τύχει προσβολής τόσο από το τέκνο και σε περίπτωση θανάτου του από τους κατιόντες του, όσο και από τους γονείς της μητέρας στην περίπτωση που αυτή είχε πεθάνει. Σε κάθε περίπτωση ισχύουν κι εδώ αποσβεστικές της άσκησης του δικαιώματος προθεσμίες (μέσα σε 3 μήνες από τη γνώση της αναγνώρισης και μέσα σε 2 χρόνια σε κάθε περίπτωση, ενώ ειδική προθεσμία για το τέκνο 2 χρόνια μετά την ενηλικίωσή του).
Δικαστική Αναγνώριση : Η μητέρα έχει δικαίωμα να ζητήσει με αγωγή την αναγνώριση της πατρότητας του τέκνου της που γεννήθηκε εκτός γάμου. Το ίδιο δικαίωμα έχει και το τέκνο, ενώ το δικαίωμα δικαστικής αναγνώρισης της πατρότητας παρέχεται και στον πατέρα, όταν η μητέρα αρνείται την παροχή δήλωσης συναίνεσης στο πατέρα για εκούσια αναγνώριση. Η αγωγή στρέφεται τόσο κατά του φερόμενου ως πατέρα όσο και κατά των κληρονόμων του ενώ υπάρχει αποσβεστική προθεσμία 5 ετών από τον τοκετό ή από την χρονολογία έκδοσης αμετάκλητης δικαστικής απόφασης για την προσβολή της πατρότητας για την μητέρα και ένα έτος μετά την ενηλικίωση για το τέκνο. Αντίθετα, ο πατέρας απολύει το δικαίωμα να ζητήσει δικαστικά την αναγνώριση του τέκνου μετά το πέρας 2 ετών από την άρνηση της μητέρας για συναίνεση.
Και στις δύο ως άνω περιπτώσεις αναγνώρισης, το τέκνο έχει ως προς όλα θέση τέκνου γεννημένου σε γάμο απέναντι και στους δύο γονείς και στους συγγενείς τους.